Onze visie op goed en geïntegreerd leesonderwijs
Mag je een nieuwe voortgezet leesmethode kiezen? We kunnen ons voorstellen dat je niet meteen weet waar je goed aan doet. Want het leesonderwijs is volop in ontwikkeling! Zo zie je dat uitgeverijen en scholen steeds vaker voor geïntegreerd leesonderwijs kiezen. Maar hierbinnen verschijnen tegelijkertijd ook allerlei varianten. Denk bijvoorbeeld aan technisch lezen samen met begrijpend lezen of begrijpend lezen gekoppeld aan leesplezier en/of wereldoriëntatie.
Geïntegreerd leesonderwijs: allerlei varianten
Die ontwikkeling komt niet uit de lucht vallen. Uit recent onderzoek blijkt dat leerlingen steeds minder gaan lezen en dat hun leesontwikkeling achteruit gaat. 40% van de basisschoolverlaters heeft onvoldoende leesvaardigheid om zelfstandig te kunnen functioneren in onze maatschappij. Hun leesvaardigheid is lager dan AVI E6 (het niveau waarop je functioneel geletterd bent). Ook blijken 15-jarigen slecht gemotiveerd te zijn om boeken te lezen. In de media verschijnen wekelijks berichten hierover. Tegelijkertijd zijn deskundigen bezig met het zoeken naar oplossingen. Oplossingen die worden uitgewerkt in methodes of in aanpakken. En die oplossingen worden in verschillende hoeken gezocht:
- Geef kinderen gewoon leuke boeken om te lezen
- Integreer begrijpend lezen in de zaakvakken
- Bied actuele teksten aan
- Bied lessen technisch lezen aan samen met lessen leesbegrip
- Ga verdiepend lezen
- Enzovoort
De leerlingen van nu groeien op in een digitale wereld. Mobieltjes, tablets, laptops zijn onlosmakelijk deel geworden van de wereld van onze leerlingen. Met de opkomst van deze digitale wereld is korte tijd gedacht dat printers overbodig zouden worden, leerlingen niet meer met de hand zouden hoeven te leren schrijven en dat lezen onbelangrijk zou worden. Je kunt immers alles via videobeelden en audiogeluid bekijken.
Maar juist in een digitale wereld is kunnen lezen een belangrijke voorwaarde geworden om volwaardig mee te kunnen doen. Was het voor de digitale tijd mogelijk om een zelfstandig bestaan op te bouwen, bijvoorbeeld als timmerman. Tegenwoordig moet iedereen schriftelijk kunnen communiceren. Vroeger maakte een timmerman mondelinge afspraken. Tegenwoordig worden offertes uitgebracht via de mail, worden afspraken via een app vastgelegd en worden belastingaangiftes digitaal gedaan. Er is nauwelijks een beroep te bedenken waar je niet voor hoeft te kunnen lezen en schrijven.
Pijlers van goed leesonderwijs
We weten inmiddels dat de volgende zaken niet werken:
- Begrijpend lezen aanbieden als zelfstandig vak
- Lessen begrijpend lezen geven die de leesstrategieën centraal stellen
- Teksten door leerlingen laten lezen zonder te bespreken wat gelezen is
Wetenschappers hebben vastgesteld dat goed leesonderwijs bestaat uit 5 pijlers:
1. Technisch lezen
Het technisch leesonderwijs stopt niet na groep 3. Automatiseren van het leesproces is essentieel om voldoende werkruimte in je hoofd leeg te maken om je aandacht te kunnen richten op wat je leest. Alle leerlingen moeten minimaal AVI E6 aan het eind van groep 6 behaald hebben.
2. Woordenschat
Het verschil in woordenschat tussen leerlingen is groot. Wil je een tekst kunnen begrijpen dan moet je minimaal 95% van de woorden uit de tekst begrijpen.
3. Kennis van de wereld
Zonder kennis van het onderwerp van een tekst is het moeilijk een tekst goed te begrijpen. Sterke lezers zonder kennis over het onderwerp van een tekst scoren lager op leesbegrip dan zwakke lezers die wel kennis over het onderwerp van de tekst hadden!
4. Leesstrategieën
Leesstrategieën helpen leerlingen om grip te krijgen op een tekst. Niet door de leesstrategieën centraal te stellen, maar door een strategie in te zetten als die functioneel is.
5. Leesplezier/leesmotivatie
Lezen is een vaardigheid die je leert door het veel te doen. Vind je lezen leuk, dan ga je meer lezen en word je een beter lezer, waardoor lezen nog leuker wordt. Leesplezier helpt leerlingen dus om het oefenen vol te houden en vaardige lezers te worden.
Al deze pijlers worden in samenhang aangeboden in Estafette editie 3.
Leesplezier komt pas als leerlingen de techniek onder de knie hebben
Sommige deskundigen en ontwikkelaars stellen dat je vooral in moet zetten op leesplezier. Maar zij vergeten hierbij dat technisch kunnen lezen een voorwaarde is om plezier te kunnen gaan beleven aan het lezen. Door alleen leuke boeken en leesbevorderingsactiviteiten aan te bieden worden leerlingen geen goede lezers. Vergelijk het met schaatsen. Met alleen het geven van mooie schaatsen worden kinderen geen goede schaatsers en zullen ze na verloop van tijd huilend opgeven.
Doel van Estafette editie 3
De makers van Estafette hebben de vijf pijlers als basis genomen bij de ontwikkeling van de nieuwe Estafette editie 3. En dat gecombineerd met de sterke punten uit Estafette editie 2. Met de methode heb je één doel voor ogen: alle leerlingen de basisschool laten verlaten als competente lezers, zodat zij in het Voortgezet onderwijs het onderwijstype kunnen starten dat bij hen past zonder gehinderd te worden door een te laag leesniveau. Competente lezers kunnen zonder moeite alle teksten lezen en begrijpen die zij nodig hebben en waarmee ze dagelijks in aanraking komen! Lees hier hoe een les Estafette editie 3 eruit ziet.
Pijlers uitgewerkt in Estafette
De vijf pijlers hebben een structurele plaats gekregen in alle jaargroepen. Dat wil niet zeggen dat zij in alle jaargroepen even zwaar uitgewerkt zijn. Het gaat om de juiste balans.
In de jaargroepen 4, 5 en 6 wordt vol ingezet op het automatiseren van het technisch lezen, zodat leerlingen hun aandacht bij het lezen kunnen gaan richten op de inhoud van de tekst in plaats van het ontcijferen van de tekst. Maar nadat een tekst geoefend en gelezen is, wordt er in iedere les wel ook gesproken over de inhoud van deze tekst, zodat elke tekst ook door iedereen begrepen wordt. We doen dit in de lagere jaargroepen vooral mondeling omdat het begrijpen van een tekst versterkt wordt door er samen over te praten en samen opdrachten bij de tekst uit te voeren. Naast leesbegrip staat leesbeleving, leesplezier en leesbevordering bij elke tekst centraal. Door dezelfde teksten te gebruiken voor technisch lezen en lezen met begrip ontstaat een logisch geheel: Niemand leest toch teksten alleen om ze technisch te verklanken!
In de jaargroepen 7 en 8 is de leesvaardigheid van alle leerlingen zover ontwikkeld dat de technische leesvaardigheid onderhouden kan worden en de nadruk komt te liggen op leesbegrip en studerend lezen. In deze jaargroepen werken we met ‘onderwerpen van de week’ en lezen we per week minstens vier teksten over dit onderwerp. Daarnaast bekijken we beelden over dit onderwerp. Op deze manier bouwen we aan kennis tijdens het lezen en vergroten leerlingen hun woordenschat. Ook in deze jaargroepen staat leesplezier en leesbevordering elke week centraal.
Racelezen
Er bestaan veel misverstanden over het lezen van woordrijen bij het technisch leesonderwijs. Het lijkt alsof het snel kunnen lezen doel op zich geworden is. Niets is minder waar! Het lezen van rijtjes heeft niet tot doel om zo snel mogelijk het kunnen lezen, maar helpt kinderen bij het snel kunnen herkennen van woordstructuren. En dat zorgt er weer voor dat je geautomatiseerd woorden en delen van zinnen herkent, waardoor je in je hoofd werkruimte vrij krijgt om je te richten op de inhoud van de tekst. Snel kunnen lezen is dus niet het doel, maar een bewijs van te kunnen lezen met begrip.
Lees ook: ‘Woordrijen of losse woorden oefenen zinvol? Jazeker!’
Je experimenteert niet met de ontwikkeling van kinderen!
In 2021 bestond Uitgeverij Zwijsen 175 jaar. Wij zijn expert en marktleider in leesonderwijs en constant bezig om onze methodes door te ontwikkelen en te vernieuwen: op basis van wetenschappelijke inzichten, praktijkervaringen uit het onderwijs en maatschappelijke ontwikkelingen.
De auteurs en uitgevers van Zwijsen bouwen voort op de traditie van frater Mommers (die niet voor niets de leesvader van Nederland werd genoemd). Zijn motto was in de jaren ‘60 van de vorige eeuw al ‘evidence based onderwijs’. Met andere woorden: je experimenteert niet met de ontwikkeling van kinderen. Je gebruikt alleen aanpakken waarvan bewezen is dat ze werken. Dat deed frater Mommers in het verleden en dat doen wij nu nog steeds!
Een van die bewezen aanpakken: Close Reading
Close Reading is afkomstig uit de VS en werd in eerste instantie gebruikt bij literatuuronderwijs. Het hielp bij het kunnen doorgronden van complexe teksten. Nu is het een aanpak om alle teksten te kunnen doorgronden. Wij hebben binnen Estafette de uitgangspunten van Close Reading verwerkt tot een praktisch bruikbare aanpak. In de jaargroepen 4, 5 en 6 lezen we een tekst telkens 2x: 1x correct en vlot en spreken we over algemeen begrip van de tekst en verhelderen we samen waar nodig de tekst. De 2e keer wordt de tekst vloeiend gelezen en praten we over de tekst als geheel. Delen van de tekst worden dan ook herhaald gelezen.
In de bovenbouw komt het herhaald lezen samen in één les: we lezen de tekst een eerste maal om te komen tot algemeen begrip en aan de hand van concrete opdrachten en ondersteuning worden delen van de tekst herlezen om te komen tot een dieper begrip. Net zoals in de wereld buiten de school: niemand leest een tekst 3x; je leest een tekst en bekijkt stukjes opnieuw of herleest stukjes om het goed te kunnen begrijpen. En juist omdat we de ‘echte wereld’ in de methode halen, gaan leerlingen de aanpak in de les ook buiten de les in de ‘echte wereld’ als vanzelf gebruiken!
Onze visie kort samengevat
- Technisch lezen is cruciaal om te komen tot goed leesbegrip van een tekst.
- Goed leesonderwijs is gebaseerd op een aantal pijlers. De ene is net zo belangrijk als de andere! Maar als de leesvaardigheid toeneemt veranderen de zwaartepunten binnen de pijlers.
- Met Estafette leren alle kinderen goed lezen, zodat ze aan het eind van groep 8 klaar zijn om succesvol naar het vervolgonderwijs te gaan dat bij hen past!
Lees meer over Estafette editie 3.
Door Marion van der Meulen (hoofdauteur Estafette)
Interessante artikelen
- NRC | Geef jongeren leesonderwijs waar ze recht op hebben
- Leertijd | Van wereldvreemd naar wereldoriënterend lezen
- NRC Live | Onze leeslessen zetten kind op achterstand
- VrijNederland | Op zoek naar beter taalonderwijs
- Onderwijs van Morgen | Close Reading: werken aan dieper tekstbegrip
