Hoe wij het machtigste dier op aarde werden

Interview met Yuval Noah Harari

Waarom is het zo fijn om bij het kampvuur te zitten en naar de vlammen te staren? Waarom wil je soms een hele chocoladetaart opeten? Waarom zijn we wel bang voor spinnen en niet voor grote auto’s? Waarom kan een kleine mens winnen van een grote mammoet? Deze en nog veel meer vragen beantwoordt Yuval Noah Harari in zijn boek ‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’. Bovendien laat hij kinderen nadenken over al deze vragen. Wij interviewden de auteur.

Ook maakten we lesmateriaal bij zijn boek, zodat je ook eens op een andere manier bezig kunt zijn met wereldoriëntatie in je klas. Nieuwsgierig?

Kun je het boek kort introduceren?

‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’ is het boek dat ik als kind zelf had willen lezen. Het vertelt het verhaal van de mens, van de tijd dat we als apen op de savanne leefden, tot het moment dat we ons haast als goden voortbewegen, met vliegtuigen en raketten.

‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’ heeft een belangrijke boodschap aan kinderen: de wereld waarin we leven, had ook heel anders kunnen zijn.

‘Mensen hebben ervoor gezorgd dat het er nu zo uitziet. En het zijn ook mensen die er iets aan kunnen veranderen.’

Je kunt je afvragen waarom je over dit alles zou schrijven voor kinderen. Iedereen op de wereld draagt een zware last met zich mee. Elke schrijver, leraar en ouder zou over de volgende zaken moeten nadenken:

• Wat heb ik nodig van jonge mensen? Wil ik dat ze mij helpen met het dragen van die last, of wil ik hen helpen om van de last af te komen?
• Wil ik dat ze mijn eigen ideeën dragen; mijn religie, mijn oorlogen, mijn herinneringen? “Kijk, ik heb dit alles meegedragen tot hier, nu is het jullie beurt!” Of wil ik ze helpen om van hun angsten en ellende af te komen? “Zie je dit? Ik heb hier jaren mee rondgelopen. Voorzichtig, kind. Je hoeft het niet van me over te nemen!”

Ik hoop dat dit boek kinderen zal helpen om de last te verlichten. We leren de geschiedenis niet om het verleden te onthouden, maar om ervan bevrijd te worden.

Hoe het boek tot stand gekomen? Waar kwamen de ideeën vandaan? Wanneer besloot je om iets voor kinderen te schrijven?

Vele mensen kwamen met het idee voor dit boek. Mensen die Sapiens hadden gelezen, vroegen me om iets soortgelijks te schrijven, maar dan voor kinderen. Toen ik net klaar was met het schrijven van Sapiens, vond ook mijn man dat mijn volgende project iets voor kinderen moest zijn. ‘Harari Potter’, zei hij voor de grap.

Ik wilde het zelf ook graag doen. Als historicus vind ik het vaak lastig om de geschiedenis aan volwassenen uit te leggen. Waarom? Volwassenen geloven al te veel onzin over het verleden. Ze geloven in allerlei verzinsels over goden, landen, geld… Het is erg lastig om ze ervan te overtuigen die dingen los te laten. Bij kinderen gaat dat makkelijker; zij kennen de verzinsels nog niet zo goed. Ze staan meer open voor een nieuw verhaal.

‘Het is makkelijker om aan een tienjarige uit te leggen wat geld is, dan aan een iemand van vijftig. Het is bovendien belangrijker. Want de mensen die de wereld zullen veranderen, zijn geen vijftig. Die zijn tien.’

Wat las je zelf als kind?

Toen ik klein was, las ik vooral geschiedenisboeken. Die vond ik veel leuker dan fictie. Ik heb leren lezen en schrijven toen ik een jaar of 4 was, door in het boek ‘The History of Humankind’ te bladeren. Dat was een enorm boek, geschreven voor kinderen, en het zat vol met plaatjes. Ik kon er urenlang naar kijken, terwijl ik probeerde om de woorden te begrijpen. Ik probeerde ze ook over te schrijven. Het boek, met daarin mijn allereerste schrijfsels, staat nog altijd in mijn kantoor.

Ik weet dat kinderen vaak te horen krijgen dat ze niet in boeken mogen schrijven. Natuurlijk, als het boek van de bibliotheek is, of van iemand anders, dan moet je dat inderdaad niet doen. Maar als het je eigen boek is? Ga ervoor! Ik zou er enorm blij van worden als kinderen hun eigen ideeën in ‘Hoe wij het machtigste dier op aarde werden’ krabbelen.

Toen ik wat ouder werd, zo rond een jaar of 10 of 12, las ik boeken als ‘Romeinse geschiedenis’, van Theodor Mommsen. Dat was een van mijn lievelingsboeken; ik heb het zeker vijf keer gelezen, denk ik. Het verbaasde me een beetje dat dezelfde dingen elke keer weer gebeurden… Het lukte Hannibal bijvoorbeeld nooit om de oorlog tegen Rome te winnen. Ik las verder boeken van historici uit de klassieke oudheid, zoals Plutarchus en Thucydides, en af en toe een historische roman, zoals ‘De Perzische jongen’ van Mary Renault.

Hoe schrijf je over de geschiedenis voor kinderen? Wat is het geheim?

Je moet een aantal hele lastige vragen stellen, en je niet verschuilen achter ingewikkeld taalgebruik. Als je voor volwassenen schrijft, en je weet iets niet helemaal zeker, dan kun je dat over het algemeen goed maskeren door hele lange zinnen te gebruiken en die vol te stoppen met moeilijke, abstracte woorden. De lezers denken dan dat het aan hen ligt dat ze je niet kunnen volgen; dat je te slim voor ze bent.

Dat trucje werkt niet bij kinderen. Als ze het niet meer kunnen volgen, raken ze verveeld en leggen ze het boek aan de kant. Daarom moet je alles eenvoudig en concreet houden en dat betekent dat je heel goed moet weten waar je het over hebt. En als je iets niet weet, kun je dat het best gewoon eerlijk zeggen.

Dit maakt dat het eigenlijk moeilijker is om een boek te schrijven voor kinderen dan voor volwassenen. Het dwingt je om echt goed over alles na te denken. Daarnaast wekt het de geschiedenis tot leven, en dat is waar geschiedschrijving uiteindelijk om draait: de doden tot leven wekken, zonder de levenden in slaap te sussen.

Wil jij ook de geschiedenis tot leven wekken?

Wij maakten 5 kant- en- klare microlessen voor groep 6, 7 en 8 bij het boek van Harari. Helemaal gratis voor jou als leerkracht! Iedere les duurt 20 minuten en in iedere les staat een andere vraag centraal.

Lees meer of vraag de lessen meteen aan!

Wat zou de tienjarige Yuval Noah Harari van dit boek vinden?

Ik had het geweldig gevonden! Eigenlijk schreef ik dit boek ook een beetje voor mijn tienjarige zelf. Ik maakte er een spelletje van: stel dat ik terug zou kunnen gaan in de tijd, en mezelf als kind zou kunnen ontmoeten – wat zou ik tegen mezelf zeggen? Als ik dit boek had gelezen toen ik tien was, had het me jarenlang geloof in allerlei onzin bespaard. Ik denk ook dat ik me dan op allerlei manieren beter had kunnen gedragen. Voor mijzelf, maar ook voor de mensen om mij heen.

Krijgt u wel eens vragen van kinderen waar u geen goed antwoord op heeft?

Kinderen kennen alle grote vragen, waar we geen antwoorden op hebben. Vragen als ‘wat is de zin van het leven?’, ‘waarom zijn we hier?’, ‘wat gebeurt er als we doodgaan?’. Veel mensen laten deze vragen los als ze opgroeien. Niet omdat ze het antwoord vinden, maar juist omdat ze zo wanhopig op zoek zijn naar het antwoord, of omdat ze er eigenlijk heel bang voor zijn. Toch is het belangrijk om deze vragen te blijven stellen, ook als we ouder worden. Als we dat niet doen, sluiten we ons denkvermogen af. Dan denken we dat we de wereld begrijpen, terwijl dat niet het geval is.

‘Het is beter om vragen te stellen die we niet kunnen beantwoorden, dan om antwoorden te geven zonder ze te bevragen.’

5 gratis microlessen voor je wereldoriëntatielessen

Hoe werd de mens het machtigste dier op aarde? Dat is een bijzonder interessante vraag om te verkennen tijdens de lessen wereldoriëntatie. Was de mens vroeger een diersoort? Hoe kan het dat de mens de baas werd van de planeet? Kunnen diersoorten uitsterven? Hoe kun jij walvissen helpen? Wat voor wereld wens jij? Mooie vragen om over na te denken tijdens de zaakvaklessen.

Harari maakte er een prachtig boek over. En wij maakten er 5 kant- en- klare microlessen bij met verschillende werkvormen die leerlingen stimuleren tot nadenken en vragen stellen. Iedere les duurt 20 minuten, iedere les staat een andere vraag centraal. De lessen zijn geschikt voor kinderen in groep 6 t/m 8. Vraag ze hieronder meteen aan!