Gepersonaliseerd leren, elke basisschool doet het en iedereen is het erover eens dat dit beter is voor kinderen dan het vroegere klassikale leren. Scholen kunnen verschillende tools inzetten om gepersonaliseerd leren in te richten; formatieve en summatieve toetsen, differentiatie en ICT bijvoorbeeld. Twee leerkrachten van OBS Panta Rhei in Tilburg vertellen hoe adaptief onderwijs bij hen op school eruit ziet.
Karin van den Boer startte in 1980 als leraar in het basisonderwijs. Ze staat nu drie dagen per week voor groep 3 en is daarnaast teamleider Onderbouw. In het lokaal naast haar geeft Andy van Zelst vijf dagen per week les aan groep 3. Hij startte zijn carrière in 2014. Karin blikt terug: “Mijn werk is er dankzij het persoonlijk lesgeven niet makkelijker op geworden. Toen ik begon, gaf iedereen klassikaal les. Ik had natuurlijk wel verschillende kinderen in de klas, maar ze volgden allemaal hetzelfde lesprogramma. Als een kind klaar was, ging het lezen of iets anders doen. Persoonlijke uitdaging op niveau boden we toen niet. Gelukkig is die tijd voorbij. Hoewel het nu complexer is, is het ook veel uitdagender doordat we binnen onze mogelijkheden bezig zijn elk kind te bieden wat het nodig heeft.” “Ik heb alleen les gehad in dat klassikale systeem,” vertelt Andy. “Als je iets fout had gedaan, stond je schrift vol rode strepen en extra uitleg en aandacht gaven de leraren niet. Tijdens mijn eerste stage zag ik hoe zeer het onderwijs veranderd is.”
Panta Rhei is een grote basisschool met meerdere locaties. De naam betekent: ‘alles stroomt’ en zo werkt het hier exact. Leerkrachten helpen elkaar, iedereen staat open voor nieuwe dingen en beseft dat onderwijs een dynamisch iets is. Het van elkaar leren, wordt hier gestimuleerd en gefaciliteerd. Directeur Justin Vliegenthart: “Dus als een leerkracht een dag mee wil lopen met een collega dan zetten we een invaller in.” Andy en Karin werken graag samen. Beide hebben 27 leerlingen in de klas waaronder een aantal zorgleerlingen. Eigen leerlijnen komen hier in groep 3 nauwelijks voor. “In groep 3 starten we, indien nodig, onderzoeken en komen kinderen in beeld bij de ib’er. Vanaf groep 4 volgen sommige kinderen bijvoorbeeld een eigen leerlijn voor rekenen. Hoe jonger een kind een eigen leerlijn gaat volgen, hoe minder hoog de doelen en de verwachtingen zijn. Daarom koppelen we leerlingen zo laat mogelijk los.” Wel maken ze in groep 3 gebruik van leermiddelen die kinderen helpen bij het concentreren.
Als Karin en Andy voor de keuze staan om een zwakke leerling groep 3 over te laten doen, kijken ze goed naar hoe een kind in elkaar zit. Karin: “Is een kind sociaal-emotioneel nog niet rijp genoeg voor groep 4 dan is doubleren soms een goede oplossing. Maar een kind dat prima in zijn vel zit en met een kleine aanpassing door kan, laten we doorgaan. We willen ervan overtuigd zijn dat doubleren meerwaarde heeft, anders laten we een kind doorgaan.”
Ook ICT helpt op Panta Rhei persoonlijk leren optimaal in te zetten. Karin: “We werken sinds dit jaar in groep 3 met nieuwe methoden voor schrijven, lezen en de zaakvakken. Hier zit prachtige software bij die het lesgeven erg leuk maakt. Wij kunnen met al onze didactiek echt niet op tegen de filmpjes en muziekjes. Die spreken de kinderen echt enorm aan. Als ze bijvoorbeeld de letter ‘a’ leren dan danst deze letter over het digibord en maakt woorden.” Het werken met de software faciliteert leerkrachtonafhankelijk werken. “De software zorgt dat we een doorgaande leerlijn hanteren”, legt Karin uit. “Het waarborgt de stabiliteit in een groep, ook bij uitval van een leerkracht en dat vind ik een grote meerwaarde.” Andy voegt hieraan toe: “Voor elk kind stellen we het juiste aanbod in.” Toch hangt in zijn groep 3 en in die van Karin het oerdegelijke, groenige krijtbord nog aan de wand. “Kinderen in groep 3 ontwikkelen hun fijne motoriek nog volop, bordschrijven is daar een goede oefening voor,” reageert Karin.
Andy zet ICT in om extra tijd te creëren. “Ik maak korte instructievideo’s voor rekenspelletjes. Soms maak ik daarbij gebruik van QR-codes die de kinderen met de tablet scannen. Ze komen dan vanzelf bij het juiste filmpje. Ik leg in de video’s uit hoe ze het spel moeten spelen. Dit zet ik in bij rekencircuits. Doordat de kinderen zelfstandig aan de slag kunnen, heb ik tijd om verdiepingsvragen te stellen of om met een van de drie subgroepen aan de slag te gaan.” Ook om coöperatief leren te stimuleren, zijn zijn instructievideo’s een handige tool. “Als ze het niet snappen, kijken ze het filmpje nog eens en als hierna nog een kind in een groepje het niet snapt, leggen de anderen het uit.” Zijn collega’s maken er dan ook dankbaar gebruik van. Karin: “Als ik Andy niet naast me had gehad, was ik met een aantal dingen niet in aanraking gekomen. Neem de energizers die hij gebruikt. Ik was nog van het even klappen, springen of zingen, maar Andy zet een leuk filmpje van een dansje op het digibord. Dat werkt hartstikke goed en past veel beter bij de kinderen van nu. Ik zie ze echt genieten en kan die momenten gebruiken om mijn leerlingen te observeren, dat vind ik erg waardevol.”
Wat is volgens deze leraren de invloed van passend onderwijs op gepersonaliseerd leren? “Helaas heeft de regering de beloften van meer handen in de klas niet waargemaakt”, zegt Karin. “Het gevolg hiervan is dat we alle zeilen bij moeten zetten om onze zorgleerlingen op maat te kunnen bedienen. Dat is een van de grootste veroorzakers van de hoge werkdruk.” Andy is het met haar eens en zegt: “Ik ben niet anders gewend. Tijdens mijn studie ging de Wet Passend Onderwijs in. Tilburg liep hier al op vooruit met het project ‘Weer Samen Naar School’. Veel kinderen bezochten het reguliere onderwijs al met een rugzakje.” Tijdens zijn studie kreeg hij een globaal overzicht van de gedrags- en andere stoornissen die het leren bemoeilijken. “Toen ik begon met werken en met bepaalde stoornissen te maken kreeg, ben ik me er verder in gaan verdiepen. Dan zoek je uit wat bijvoorbeeld PDD-NOS inhoudt en hoe je een kind zo goed mogelijk kunt begeleiden en laten leren.” Ook legt hij zijn oor graag te luisteren bij collega Karin. “Ik vraag haar dan hoe zij met bepaalde problematiek om zou gaan. Op basis van wat ik van het kind weet en van wat bij mij past, bepaal ik hoe ik ga handelen.”
Op Panta Rhei vormen de leerkrachten een beeld van de leerprestaties van kinderen op basis van zowel methodetoetsen (formatieve toetsen) als de CITO-toetsen (summatieve toets). “Hiermee krijgen we kinderen compleet in beeld. We leggen de resultaten vast in ons leerlingvolgsysteem, bespreken deze twee keer per jaar met de ib’er en blijven ook kritisch naar ons eigen handelen kijken.” Een middel dat in hoge mate bijdraagt aan persoonlijk leren dus. “Inderdaad, bij ons wegen de beide toetsvormen even zwaar en daarnaast kijken we ook altijd kritisch naar ons eigen handelen”, zeggen ze tot besluit.
