Filosoferen in de klas: hoe doe je dat?

‘Nadenken over vragen waar niet één antwoord op is. Niet zomaar iets roepen, maar een antwoord geven en ook uitleggen waarom je dat vindt. Die vragen gaan over onderwerpen die voor iedereen aansprekend zijn, bijvoorbeeld geluk, vriendschap en ‘Wat is goed en wat is slecht?’. In mijn filosofielessen voor kinderen zijn dat belangrijke uitgangspunten’, vertelt Fabien van der Ham, filosofiejuf en kinderboekenschrijver. Ze geeft gastlessen op basisscholen voor de groepen 1 t/m 8 en geeft trainingen aan leerkrachten om zelf te leren filosoferen met de klas. Maar hoe gaat dat dan, filosoferen in de klas? In dit interview vertelt Fabien daarover en geeft ze tips om meteen mee aan de slag te gaan.

‘Ik had altijd al interesse gehad in filosofie, maar ben van oorsprong kinderboekenschrijver. Tijdens een gesprek aan de keukentafel met mijn eigen kinderen, kwam ik per ongeluk op een filosofisch onderwerp en ik merkte dat dat heel interessant was. Ik stelde ze een klassieke filosofische vraag: ‘Als er in een oerwoud een boom omvalt, maar er is niemand die dat heeft gezien of gehoord, maakt de boom dan geluid?’. Daar gingen mijn kinderen op in en zo kwam ik erachter dat filosoferen met kinderen heel leuk is’, aldus Fabien.

Aansluiten bij de belevingswereld van kinderen

Tegenwoordig staat Fabien regelmatig voor de klas om met groepen kinderen te filosoferen. Ze volgde de opleiding ‘Filosofie met kinderen’ en laat zich in de voorbereiding van haar lessen inspireren door bekende thema’s uit de filosofie. ‘Ik gebruik bij jonge kinderen vaak prentenboeken en het thema dat daarin centraal staat. Dan sluit ik meteen aan bij de belevingswereld van de kinderen’, vertelt ze.

Redeneren en associëren

‘Elke groep heeft z’n eigen charme. Kleuters zitten nog niet vast in allerlei kennis, dus die kunnen nog veel vrijer redeneren. Die hebben veel associaties en fantasie, maar als je goed oplet dan kunnen ze ook al heel logisch redeneren. In de hogere groepen ga ik meer in op kwesties die in het nieuws naar voren komen: genderneutraliteit of duurzaamheid bijvoorbeeld. Daar gaan we over in gesprek’, aldus Fabien.

‘Met filosoferen stimuleer je veel ontwikkelingen bij kinderen: de morele en sociale ontwikkeling, ze worden toleranter en leren hoe ze zelf over bepaalde onderwerpen denken en hoe anderen daar dan over denken. Ook voelen ze zich serieus genomen tijdens zo’n gesprek’, gaat Fabien verder. ‘Het gaat er niet alleen om wát ze denken, maar ook hóe ze denken. Dat geeft leerkrachten ook veel inzicht in de kinderen.’

‘Daarnaast is er een onderzoek uitgekomen over filosoferen met kleuters waaruit blijkt dat bij gesprekken waarbij kinderen open antwoorden mogen geven, hun taalontwikkeling ook sneller groeit. Dat geldt zowel voor de kinderen die aan het woord zijn als voor de wat rustigere kinderen die vooral luisteren. Uiteraard leren kinderen door te filosoferen en beredeneren ook hun gespreksvaardigheden te ontwikkelen’, zegt Fabien.

Tips voor in de klas

‘Begin de les altijd met het introduceren van het onderwerp. Ik wil kinderen dan aan het denken zetten en hen prikkelen. Je kunt bijvoorbeeld een verhaal voorlezen, of foto’s laten zien waarin een bepaald thema naar voren komt. Ik laat kinderen ook weleens een ‘lelijke tekening’ maken. Daarbij kun je meteen allerlei vragen stellen: ‘Wat is lelijk?’, ‘Wat is mooi?’, ‘Wat maakt een tekening mooi of lelijk?’, ‘Bestaan er mislukte tekeningen?’ en ‘Wie bepaalt dat?’, ‘Zijn er regels voor?’. Die introductie vindt plaats in een kringgesprek. Ik leg het onderwerpen als het ware in het midden van de kring neer en dan bekijken we het steeds van een andere kant. Daarna gaan we in groepjes aan de slag.’

Leesbevordering

‘Filosoferen in combinatie met een prentenboek werkt bij jonge kinderen erg goed. Je verdiept je in het onderwerp van het prentenboek en praat daar vervolgens over. Dat is niet alleen goed voor redeneren en filosoferen, maar ook voor de leesbevordering. Zo leren kinderen meteen het verhaal beter begrijpen.’

Wil je meer weten over filosoferen met kinderen? Bekijk dan de website van de filosofiejuf. Ben je geïnspireerd om in je klas aan de slag te gaan met prentenboeken of met boeken over filosofie voor kinderen? Bekijk hier dan meteen ons aanbod: