Je kind heeft zichzelf al leren lezen: en dan?

Jonge kinderen hebben een geweldig geheugen – probeer maar eens een potje Memory van ze te winnen! Prentenboeken die ze vaak voorgelezen hebben gekregen, kunnen ze soms woordelijk herhalen. Wanneer ze dat doen bij de juiste bladzijde en met hun ogen op de woorden, lijkt het ook alsof ze echt lezen. Maar wanneer spreken we van écht lezen? Wat is woordbeeldherkenning en wat heeft het met lezen te maken? En als je kind al vroeg echt heeft leren lezen, wat bied je hem of haar dan aan?

Sommige kinderen kunnen niet wachten tot ze zelf kunnen lezen. Eén op de tien kleuters leert zichzelf lezen in groep 2 en er zijn zelfs kinderen die er nóg vroeger bij zijn. Peuters en kleuters zijn volop aan het ontdekken hoe al die lettertekens zich verhouden tot de werkelijkheid. Wanneer hun ouders hen voorlezen, zien ze een vertaalslag van die tekens naar een verhaal. Jonge kinderen doen hierin van nature hun ouders na en dat is goed voor de taalontwikkeling en het latere lezen. Maar het is dus nog niet echt lezen.

Woordbeeldherkenning

Bij woordbeeldherkenning ziet je kind een woord als plaatje. Bijvoorbeeld de eigen naam, Tom, bestaat uit streepjes en boogjes in een bepaalde verhouding tot elkaar. Dat plaatje, het woordbeeld, hoort bij de kleuter, en hij noemt de eigen naam bij het zien van dat plaatje. Maar woorden die er sterk op lijken, lezen ze ook als Tom. Tam, bijvoorbeeld. Of Ton. Dit is een natuurlijke stap in de leesontwikkeling van je kind, maar nog geen echt lezen. 

Het echte lezen 

Lezen is het proces waarbij letters afzonderlijk en in samenhang met elkaar vertaald worden in klanken. ‘Tom’ bestaat uit drie letters: T-o-m. Kinderen leren dat de klanken van afzonderlijke letters gecombineerd kunnen worden tot woorden. Tam en Ton worden dan niet meer verward met Tom. Doordat kinderen steeds meer letters en lettercombinaties leren koppelen aan klanken, leren ze steeds meer nieuwe woorden lezen.

Eigen ervaring met lezen: Sarah

Sarah is moeder van Emma (5) en Lucas (4). Emma kon al voor ze naar groep 1 ging veel losse letters benoemen en leest inmiddels korte teksten. Sarah vertelt: ‘Ik merk een duidelijk verschil tussen Emma en Lucas. Emma is veel sneller in haar taalontwikkeling en met lezen. Omdat ze de oudste is, had ik geen vergelijkingsmateriaal. Maar ik deed mee aan taalonderzoek van de universiteit en daar gaven ze aan dat ze inderdaad voorliep. Lucas vindt het leuk om met zijn zus te lezen, maar dat is echt anders dan wat zij op die leeftijd liet zien.’

Hoogbegaafde kinderen?

Kinderen die al jong écht kunnen lezen, hebben in elk geval op dit gebied een ontwikkelingsvoorsprong. Bij kleuters spreken we over het algemeen nog niet van hoogbegaafdheid, ook al neem je op meerdere gebieden een voorsprong waar. Kleuters ontwikkelen zich sprongsgewijs, waardoor bepaalde snelle ontwikkelingen ook een hele tijd weer op hetzelfde niveau kunnen blijven.  

Maar een kleuter die al kan lezen en die lezen leuk vindt, of die nu hoogbegaafd is of niet, zal hoe dan ook behoefte hebben aan extra leesuitdaging. Het label ‘hoogbegaafd’ is in dit verband dus minder relevant. Het is wel goed om hier in latere jaren alert op te blijven om je kind de juiste uitdaging te kunnen blijven bieden, op alle gebieden. 

Eigen ervaring met lezen: Man Kuen

Lise, de dochter van Man Kuen, kende het hele alfabet al toen ze twee jaar was. In groep 1 leerde ze zichzelf lezen. Man Kuen: ‘De juf in groep 1 vroeg ons of we er bezwaar tegen hadden als ze een toets uit het Cito-volgsysteem voor groep 2 bij haar zou afnemen. Dat vonden we prima. Daaruit bleek dat ze haar leeftijdgenoten in cognitief opzicht ver vooruit was.’

Lezen in groep 1 en 2 

Wist je dat je kind zich al in groep 1 kan gaan aanpassen aan het niveau van zijn leeftijdgenoten? Het kind naast hem krijgt uitvoerige complimenten voor het herkennen van de letter ‘b’. Dan kan het zijn dat je  kind concludeert dat het de bedoeling is om letters te benoemen en niet om te lezen! Hij kan dan op school alleen letters gaan benoemen, terwijl hij thuis al echt leest. De leerkracht zal dan niet zien dat je kind kan lezen en hem dus niet de uitdaging bieden die hij nodig heeft. Ga in dat geval in gesprek met de leerkracht.

Sarah vertelt: ‘Emma mag in de klas weleens foto’s maken en daar dan zinnetjes bij schrijven, om een verhaaltje te maken. Ze hebben daar ook boekjes die lezende kleuters samen met de juf zelf kunnen lezen (Kleuters informatief, red.), maar het wordt in de klas niet echt gestimuleerd. Het is voor mij altijd een afweging: wat is het beste voor Emma, heeft het zin om bij de juf aan te dringen op extra uitdaging? Zolang ze het naar haar zin heeft en zich niet verveelt, laat ik het zoals het is. Ik hou het wel in de gaten, ook als ze straks naar groep 3 gaat, als het leren lezen op school echt begint.’

Lezen stimuleren of inperken?

Wanneer duidelijk is dat je kind al vroeg echt kan en wil lezen, hoe ga je daar dan mee om? Stimuleer je het of perk je het in? Er wordt weleens beweerd dat het slecht zou zijn voor kinderen om al jong te leren lezen. Natuurlijk is het nooit goed om een kind te pushen als het ergens nog niet aan toe is. Maar wanneer een kind zichzelf leert lezen en er zelf naar vraagt, is er geen reden om dit in te perken. Erken het leesgedrag en de interesse van je kind door hem geschikt leesmateriaal aan te bieden.

Sarah: ‘Ik denk wel dat Emma nog verder zou zijn als ik het meer zou stimuleren. Maar ik wil haar ook niet pushen en laat haar alleen lezen als ze dat zelf wil. In groep 3 moet ze straks al zoveel lezen! Ik lees wel dagelijks voor omdat het goed is voor de taalontwikkeling en ik het zelf zo leuk vind. Meestal lezen we aan het eind van de dag. Dan heeft ze er al een hele dag op zitten en is ze soms gewoon te moe om nog zelf te willen lezen.’

Man Kuen: ‘Lise las altijd en overal, en doet dat nog steeds. Ze doet het met zoveel plezier en het is natuurlijk een belangrijke vaardigheid, dus we vinden het prima. We hebben het gewoon laten gebeuren en bieden haar de uitdaging die ze zo overduidelijk nodig heeft. We gaan ook met elke nieuwe leerkracht in gesprek om te zorgen dat die op de hoogte is van haar behoeftes. En, hoe kan het ook anders, ze wil al heel lang schrijfster worden!’

Boeken voor kleuters: het juiste leesniveau bij de belevingswereld

Wanneer je kind al vroeg kan lezen, is het vaak lastig om goed leesmateriaal te vinden. De boekjes voor beginnende lezers zijn immers geschreven voor kinderen van 6 en 7 jaar en sluiten daardoor minder goed aan bij de belevingswereld van jongere kinderen. Sarah: ‘Ik kijk in de bieb naar boekjes die echt goed aansluiten bij wat ze al kunnen. Ik kom soms woorden tegen die kleuters dan zelf zouden moeten lezen, maar die echt veel te moeilijk zijn. Als ze steeds woorden tegenkomen die ze niet kunnen lezen, dan kan dat wel ontmoedigend zijn. Het is juist zo belangrijk om het leuk te houden.’

Hee, ik lees!

Uitgeverij Zwijsen ontwikkelde speciaal voor kleuters die al kunnen lezen de serie Hee, ik lees!. Deze boeken vormen een overgang tussen prentenboeken en leesboeken voor beginnende lezers en ze zijn zelfstandig te lezen.

Tips over leren lezen voor ouders

Sarah: ‘Sluit aan bij de behoefte van je kind. Bied extra uitdaging waar dat nodig is, en kijk samen naar geschikte leesboekjes als je kind al kan lezen. Maar bied ook de gelegenheid om met andere dingen bezig te zijn als die op dat moment interessanter zijn! Het moet wel leuk blijven, ze moeten al zoveel op school.’

Man Kuen: ‘Ga in gesprek met de leerkracht. Kijk samen hoe je goede activiteiten kunt aanbieden, ook al past het niet strak binnen het reguliere programma. Een persoonlijk kennismakingsgesprek aan het begin van het jaar is echt de moeite waard.’

Ook benieuwd naar onze educatieve spellen waarmee kinderen woorden en letters leren herkennen? Bekijk dan de webshop van Zwijsen.