Van lezen word je slimmer

Losse feiten betekenen niets, maar mensen maken overal een verhaal van. Dat noemen we nadenken. Met verhalen geven we zin en betekenis aan de wereld. Hoe beter je kunt vertellen en luisteren, hoe slimmer je bent. Lezen draait niet alleen om mooie, leerzame verhalen, je traint er ook je intelligentie mee.

1. Verhalen zijn overal

Als je bijvoorbeeld bij de dokter komt, is het fijn als je nauwkeurig kunt vertellen wat er aan de hand is. Dat geldt ook als je met je auto naar de garage gaat, met een probleem naar je baas, of met een vraag naar je leerkracht. Als je goed kunt vertellen wat er speelt, worden je vragen sneller en makkelijker beantwoord.

Niet alleen bij serieuze zaken, ook bij sport en spel draait het om verhalen. Voetbal is niet zomaar tegen balletje trappen. Het wordt pas een spannende wedstrijd als je ziet hoe dat balletje trappen verloopt: een verhaal met kansen en helden, met spanning, regels, hoogtepunten en dieptepunten… Winnen is leuk, maar je vertelt jaren later nog over die ene wedstrijd die iedereen beleefde als een spannend verhaal. Niet de losse doelpunten, maar het verhaal geeft betekenis en plezier aan de wedstrijd.

Zo zijn verhalen overal. We gaan via verhalen met elkaar om – op alle terreinen van het leven. Kookboeken, handleidingen, politiek, spelletjes, zingeving, kletsen en roddelen, onderzoeken… bijna overal zitten verhalen in.

2. Denken = verhalen maken

Leren nadenken is dus voor een flink deel leren omgaan met verhalen. Verhalen begrijpen en zelf vertellen. En dat geldt zeker nu steeds meer lichamelijke arbeid geautomatiseerd wordt.

Maar… iedereen kan dit toch al? Babbelen en vertellen zijn toch aangeboren? Iedere peuter vertelt al hele verhalen. Kinderen van vijf kunnen het verhaal van een film al prachtig navertellen. Het mooiste is bovendien dat alle kinderen hongeren naar verhalen. Dus het komt vanzelf wel goed met dat denken?

Het klopt dat verhalen vertellen en begrijpen is aangeboren. Zo zitten onze hersenen in elkaar. Maar als je dit vermogen traint, dan kun je het steeds beter en nauwkeuriger. De beste spreker (verteller) wint de discussie, krijgt de meeste aandacht voor haar vraag en haar oplossing.

Maar waarom zou je dan lezen? Mondeling vertellen of film kijken kan dan toch ook? Zelfs in games zitten verhalen…

3. Waarom lezen als je kunt praten of film kijken?

Vertelde verhalen en film kunnen leerzaam zijn. Maar van boeken leren we veel meer, want die hebben een strakke structuur: in geschreven verhalen houden we ons heel nauwkeurig aan de regels van de grammatica en de regels voor de opbouw van een verhaal. Daarnaast kunnen we schrijvend heel complexe verhalen vertellen, want een boek kan honderden bladzijden lang zijn.

Grammatica geeft aan hoe je woorden mag schakelen: hoe je gedachten opbouwt. Grammatica bepaalt de stapjes en scharnieren van je gedachten. In een goede alinea zet je een afgeronde gedachte neer. Ieder hoofdstuk is een afgebakende stap op weg naar de plot.

In een boek staan met gemak 20.000 tot 80.000 nauwkeurig gekozen woorden in precies de juiste volgorde. Eigenlijk is het onvoorstelbaar dat mensen zoiets kunnen maken en begrijpen!

Film ervaar je passiever, gevoelsmatig en associatief. Ook vertelde verhalen zijn veel losser: ze golven heen en weer tussen verteller en luisteraar, met lichaamstaal en gebaren en hebben niet die strakke structuur.

Lezen: daar moet je iets voor doen. Uit de gedrukte woorden bouw je zinnen, uit de zinnen bouw je scènes, uit de scènes bouw je in je verbeelding het verhaal op. Dat is een actieve vorm van denken, voorstellen, verbeelden. Zo trainen we onze hersenen om structuren te overzien en begrijpen.

4. Eerst trainen, daarna pluk je de vruchten

Bij sport of het bespelen van een instrument, vinden we het logisch dat je moet trainen om beter te worden. Je moet kilometers maken en afzien… En we weten ook hoe heerlijk het is als die training vruchten begint af te werpen. Zo is het ook met lezen: je moet trainen en kilometers maken, en dan train je vanzelf ook je denkvermogen. En dán krijg je er waarschijnlijk nog meer plezier in en ga je als vanzelf nóg harder trainen!

5. Technisch leren lezen en dan…

Het fijne is dat bijna alle kinderen verhalen al heerlijk vinden. Dat krijgen we cadeau. Maar we moeten wel ze helpen om goed toegang te krijgen tot die prachtige schat aan geschreven verhalen.

Technisch leren lezen is de eerste stap. Niet meer dan een eerste stap. Daarmee leer je de regels van het spel, maar je speelt het spel nog niet. We moeten onze kinderen verder begeleiden, als goede trainers en coaches: aanmoedigen, voorlezen, aanbieden en uitdagen. Ze de boeken aanbieden waar ze aan toe zijn, waar ze plezier in hebben, maar die hen tegelijk uitdagen. We moeten ze de verhalen geven waar ze blij van worden, ontroerd van raken. Verhalen waarin ze met rode oortjes onderduiken omdat ze zó ontzettend graag willen weten hoe het afloopt! Verhalen in duizend soorten, want ieder kind houdt weer van andere verhalen…

Zo wennen kinderen spelenderwijs aan honderdduizenden gedachten. Zo leren ze begrijpen en steeds beter, nauwkeuriger en helderder denken… Een vermogen waar je overal profijt van hebt!

Verhalen in duizend soorten – een greep uit onze webshop

Auteur: Marco Kunst. Het oorspronkelijke artikel is uit 2019