Help je leerlingen in groep 5 t/m 8 om hun handschrift te verbeteren

Bijna twee jaar lang hebben we in het onderwijs te maken gehad met lockdowns en kinderen en klassen in quarantaine. Met alle beste bedoelingen van leerkrachten hebben we niet kunnen voorkomen dat er leerlingen zijn die belangrijke instructie in de vakgebieden lezen, schrijven en rekenen hebben gemist. In dit artikel beschrijven we wat je de komende maanden in de bovenbouw kan doen om leerlingen met een slecht leesbaar handschrift te helpen om de leesbaarheid van hun handschrift te verbeteren.

Wat is van invloed op een leesbaar handschrift?

Bij het handschrift onderscheiden we drie aspecten die invloed hebben op de leesbaarheid:

• De lettervormen: worden alle lettervormen correct gemaakt? Zijn de leerlingen zich bewust van de aspecten die een bepaalde letter herkenbaar maken? Een letter a met een te lange stok wordt een d. Zie ook het voorbeeld hieronder, ‘aap’ wordt ‘adp’.
• Het lettertraject: worden de letters via het juiste lettertraject geschreven? Sommige kinderen hebben een ‘eigen’ lettertraject gevonden voor een letter, waardoor de leesbaarheid soms in de knel komt. Een verbonden letter e die niet volgens het lettertraject wordt geschreven kan ‘onherkenbaar’ worden. Een blokletter b kan op een l (en een 6) gaan lijken. Zie hieronder het woord ‘bel’.
• De verbindingen (voor verbonden schrift): letters die niet op de juiste manier met elkaar verbonden worden, maken het handschrift slecht leesbaar. Een a die te hoog verbonden wordt met de volgende letter gaat lijken op een o. Zie hieronder: staat er ‘hand’ of ‘hond’?

4 stappen om je leerlingen beter te leren schrijven

Om kinderen snel te helpen een slecht leesbaar handschrift om te zetten in een leesbaar handschrift, kun je gebruik maken van de volgende stappen:

Stap 1: Bepaal wie hulp nodig heeft

Bij het bepalen welke kinderen hulp nodig hebben om te komen tot een leesbaar handschrift, kijk je in eerste instantie natuurlijk naar het schrijfresultaat: Welke handschriften vind jij leesbaar en welke niet. Wil je een goed overzicht van alle letters die kinderen schrijven, maak dan gebruik van de Pennenstreken QuickScan. Met het handgeschreven werk van de QuickScan deel je de groep in twee delen: werk wat voldoende tot goed leesbaar is en werk dat onvoldoende leesbaar is. Met deze laatste groep ga je aan de slag. De Pennenstreken QuickScan vind je in de leerkrachtsoftware van schrijfmethode Pennenstreken onder Nieuws of download je via dit artikel.

Stap 2: Bepaal op welk gebied hulp nodig is bij het schrijven

Bij de kinderen met een slecht leesbaar handschrift kijk je nauwkeuriger naar het handgeschreven werk om te bepalen op welk vlak elke leerling ondersteuning nodig heeft.

• Zijn de lettervormen een probleem?
• Twijfel je of het lettertraject een probleem is? Observeer dan een leerling tijdens het schrijven. Noteer bij het observeren welke afwijkingen je ziet in lettertrajecten en bepaal aan de hand van het geschreven werk of het afwijkende lettertraject slecht leesbare letters veroorzaakt. Zie je afwijkende lettertrajecten, maar leveren die goed leesbare letters op, dan hoeft het lettertraject niet aangepast te worden. Bedenk dat eenmaal geautomatiseerde bewegingen moeilijk te veranderen zijn.
• Bij verbonden schrift: Veroorzaken slecht gemaakte of afwijkende verbindingen een slechtere leesbaarheid van het handschrift? Ga dan aan de slag met de twee basisvormen van verbindingen: een bruggetje vanaf de letters b, v, w en o en een bergje vanuit de andere letters.

Bij het analyseren van het handschrift kun je de leerling actief betrekken. Zoek samen naar de 5 letters die het minst leesbaar geschreven worden. Door deze letters aan te pakken, zal het handschrift in leesbaarheid erg toenemen.

Stap 3: Met welk materiaal kun je je leerlingen helpen met schrijven?

Heb je samen met de leerling bepaald aan welke lettervormen, lettertrajecten en misschien verbindingen je gaat werken, dan bepaal je welk materiaal je gaat inzetten. Voor de groepen 5 en 6 zijn er oefenboekjes die bedoeld zijn voor kinderen die meer oefening nodig hebben met schrijven. Per pagina staat steeds een lettervorm of letterfamilie centraal. Bepaal welke pagina’s voor elk kind van belang zijn. Daarnaast kan, als het kind daarvoor gemotiveerd is, natuurlijk ook structureel meer geschreven worden per week: schrijven is een motorische activiteit die je steeds beter beheerst als je het meer doet. Voor de groepen 7 en 8 kan het fijn zijn om de oefenboekjes van groep 5 of 6 (opnieuw) in te zetten.

Stap 4: Aanvullende tips bij moeite met schrijven

Naast het aanpakken van de 5 minst leesbare letters is het ook goed om te kijken naar de randvoorwaarden:

• Zijn stoel en tafel geschikt voor de lichaamsbouw van de leerling? Denk hierbij aan een te lage of juist te hoge stoel waardoor het kind niet comfortabel zit en misschien te weinig stabiliteit heeft tijdens het schrijven.
• Is het schrijfmateriaal passend bij deze leerling? Iedereen heeft een favoriete pen. Onder invloed van je lichaamsbouw, je spierspanning, grootte van de hand etc. schrijf je met de ene pen fijner dan met de andere pen. Dat beïnvloedt jouw handschrift. Geef leerlingen daarom de kans om diverse pennen uit te proberen: een vulpen, een fine-liner, diverse merken balpennen. Het is niet de prijs van de pen die bepaalt of een pen geschikt is, maar bijvoorbeeld de vorm van de pen, het materiaal waarmee de pen gemaakt is, de vloeibaarheid of juist de stroperigheid van de inkt bepalen of jij een pen fijn vindt schrijven.
• Plaats in de klas: Zitten linkshandige en rechtshandige kinderen dusdanig in de klas dat zij elkaar niet in de weg zitten? Is er voldoende plaats op de bank om goed te kunnen schrijven? Laatoverbodige spullen opbergen.

Overweeg een overstap op blokschrift

Voor sommige leerlingen is het onhaalbaar om met het verbonden schrift leesbaar te schrijven. Heeft een kind last van automatiseringsproblemen (dyslexie) of een motorische achterstand, dan kan het het overwegen waard zijn om dit kind over te laten stappen naar het blokschrift. Gebruik hiervoor het schrijfboekje Snel naar blokschrift. Hiermee worden in 15 werkbladen alle letters van het geschreven blokschrift aangeleerd, waarna het kind kan overstappen op de schrijfboekjes van het blokschrift van de schrijfmethode Pennenstreken. Voor veel kinderen die al jaren een slecht leesbaar handschrift hebben kan dit een enorme eye-opener zijn: ‘Ik kan toch leesbaar schrijven.’

Marion van der Meulen, auteur Pennenstreken