Hoe verbind je rijke teksten aan wereldoriëntatie? 7 praktische tips
Kinderen die met plezier lezen en die met een sterk tekstbegrip de wereld in stappen, wie wil dat nou niet? En daarvoor zijn lezen en wereldoriëntatie een gouden combinatie. Lees hier meer over hoe je rijke teksten actief aan wereldoriëntatie koppelt en laat je inspireren door de praktische tips.
Begrijpend lezen en wereldoriëntatie: een perfecte match >
Wat is een rijke tekst? >
Waar vind je rijke teksten? >
7 praktische tips om aan de slag te gaan met rijke teksten >
Begrijpend lezen en wereldoriëntatie: een perfecte match
Onderzoek* wees uit: leerlingen leren meer als ze langere tijd met rijke teksten binnen een rijk thema bezig zijn. Als ze boeken of andere teksten lezen die inhoudelijk passen bij de lessen wereldoriëntatie, draagt dat bij aan het verwerken en leren van de inhoud van deze lessen. Niet alleen de kennis over het onderwerp neemt toe, maar ook de woordenschat. En daardoor neemt de leesvaardigheid weer toe waardoor ze vervolgens moeilijkere en meer verdiepende teksten kunnen lezen. Een opwaartse spiraal dus!
Wat is een rijke tekst?
Hieronder vind je drie kenmerken van rijke teksten, gebaseerd op de definitie van rijke teksten van de SLO:
- In rijke teksten valt veel te ontdekken. Door rijke teksten te lezen breid je je kennis over jezelf en de wereld uit.
- Rijke teksten bevatten rijke taal, zoveel mogelijk authentiek, met laagfrequente woorden, verschillende zinsverbanden, figuurlijk taalgebruik, enzovoort.
- Zowel eenvoudige als complexe relaties komen voor, zoals chronologische relaties, oorzaak-gevolgrelaties, middel-doelrelaties en vergelijkingen.
Waar vind je rijke teksten?
Informatieve teksten
Rijke informatieve of zakelijke teksten vind je onder meer in (landelijke) dagbladen, in populairwetenschappelijke tijdschriften en in informatieve kinderboeken van schrijvers als Marc ter Horst en Jan Paul Schutten. Ook in de meeste lesmethodes voor het basisonderwijs wordt er inmiddels op gelet dat de teksten in het lesmateriaal aan de eisen van rijke teksten voldoen.
Fictieve teksten
Voor het vinden van geschikte fictieve kinderboeken kun je de indeling van leesboeken uit Rijke taal (Koeven & Smits, 2020) en het handboek Open Boek (2020) als uitgangspunt nemen. Er worden vier categorieën onderscheiden, waarvan de vierde categorie de rijkste is. Het kan handig zijn om deze categorieën in je achterhoofd te houden bij het samenstellen van een boekenpakket per wereldoriëntatiethema, maar dat betekent zeker niet dat je alleen boeken uit de vierde categorie de klas in moet halen. Juist een mooie variatie komt tegemoet aan de interesses, wensen en mogelijkheden van alle leerlingen, waardoor ze allemaal met plezier leeskilometers zullen maken.
Indeling leesboeken van minder rijk naar rijk
- Gemaksboeken
Vrij ‘platte’ boeken. Vaak (slechte) vertalingen, en het is niet altijd duidelijk wie de schrijver, illustrator en vertaler zijn. Het taalgebruik kan verouderd, stijf of onnatuurlijk zijn. Bevatten geen rijke taal. - Lekker-lezen-boeken (recreatieve boeken)
Laagdrempelig, vaak series, nadruk op actie en avontuur, personages maken weinig ontwikkeling door. Bevatten niet veel rijke taal maar zijn goed voor het maken van leeskilometers. Voorbeelden: Het leven van een loser- en De waanzinnige boomhut-series. - Lekker-lezen-plus-boeken (explorerende boeken)
Toegankelijke, goedgeschreven boeken van gerenommeerde jeugdboekenauteurs uit binnen- en buitenland. Vaak spannend of humoristisch, met een diepere laag en (sociaal-emotionele) thema’s die kinderen aangaan. Voorbeelden: Dummie de Mummie- en Superjuffie-series. - Boeken om in te verdwalen (reflectieve boeken)
Literaire kinderboeken die vaak worden bekroond met Griffels of de Woutertje Pieterse Prijs. Vallen op door een origineel thema, een bijzonder perspectief of een bijzondere literaire stijl. Deze categorie bevat het rijkste taalgebruik. Voorbeelden: Naar het noorden en Spinder.
bron: lezeninhetpo.nl
Websites voor het vinden van rijke teksten
Boeken zoeken (en vinden) kun je op veel plaatsen. Dit zijn drie fijne websites die je misschien al gebruikt, maar zo niet, ze zijn zeker de moeite waard:
- jaapleest.nl – Een goede recensiewebsite waar je ook kunt filteren op thema en leeftijd.
- canonvannederland.nl – Boekentips bij de canonvensters.
- bibliotheek.nl – Vast en zeker bekend, maar het plezierige is dat je in de hele collectie kunt zoeken op onderwerp, leeftijd én verschijningsdatum. Zo ben je altijd op de hoogte van de nieuwste boeken.
7 praktische tips om met rijke teksten aan de slag te gaan
En als je dan teksten en boeken hebt gevonden die passen bij je geschiedenis-, aardrijkskunde- of natuur & techniek-thema, geef je het lees- en wereldoriëntatieonderwijs een nóg grotere impuls als je de leerlingen iets laat doen met wat ze gelezen hebben: met een functionele leestaak. Dat is een opdracht waardoor de leerling echt belang heeft bij het lezen, bij het verwerven van informatie uit de tekst. Dit is niet alleen goed voor het leesbegrip en voor de kennisuitbreiding, het is ook nog eens supermotiverend. Er zijn natuurlijk veel verschillende functionele leestaken te bedenken. Dit zijn een paar voorbeelden.
- Kniptekst
Knip een tekst in vier stukken en laat de leerlingen in viertallen werken. Ieder leest een ander stuk van de tekst. Stel een inhoudelijke vraag (Hoe ontstaat een aardbeving? Hoe kwam Karel de Grote aan zijn naam?) die alleen te beantwoorden is als je de hele tekst kent. De leerlingen moeten dus met elkaar overleggen. Dit werkt goed bij informatieve teksten. - Mijn boek past het beste bij het thema, omdat …
‘Bloedgeld’, ‘Slavenhaler’ of ‘De jongen die in de muur verdween’? Welk boek past het beste bij de 17e eeuw? Verschillende leerlingen lezen verschillende boeken bij een thema. Ze houden een pitch waarbij ze hun klasgenoten ervan moeten overtuigen dat hun boek het beste bij het thema past. - Infographic of tijdlijn
Zo werkt de spijsvertering of Het leven van Karel de Grote.
De leerlingen maken een infographic over de informatie die ze in een tekst over het onderwerp lezen. Dit doet een beroep op verschillende vaardigheden, zoals samenvatten, hoofd- en bijzaken onderscheiden en creatieve vaardigheden. Dit werkt goed bij informatieve teksten. - Schurende teksten
Veel bewegen is gezond maar te veel bewegen is niet goed. Geef twee teksten die met elkaar schuren: die hetzelfde onderwerp vanuit verschillend perspectief behandelen. De leerlingen halen de meningen en argumenten uit de tekst en gaan met elkaar in discussie. - Quiz
Waarom lag de landbouwgrond in het oude Egypte langs de rivier de Nijl?
0 Daar is het koeler dan in de woestijn, dus de planten groeien er beter.
0 Daar overstroomde de rivier ieder jaar en liet vruchtbaar slib achter.
0 Daar viel de meeste regen en dat is goed voor de planten.
Een ‘gouwe ouwe’, maar altijd succesvol: de leerlingen maken een quiz over de tekst die ze gelezen hebben. En zorg ervoor dat het een quiz met meerkeuzevragen is, want ook het bedenken van goede ‘afleiders’, de foute antwoorden dus, is erg leerzaam. - Vragen stellen
Wie, wat, waar, waarom, wanneer, hoe?
De leerlingen noteren WH-vragen bij een tekst. Welke vragen hebben ze nog na het lezen van de tekst? Wat is nog niet duidelijk, of waarover zouden ze nog meer willen weten? Dit werkt goed bij informatieve teksten. - Tekenen of schilderen
Op deze tekening zie je Boreas en zijn zeilschip in de storm.
De leerlingen tekenen of schilderen een scène uit het boek. Of ze maken een abstract schilderij met kleuren en vormen die ze vinden passen bij de sfeer van het boek.
Methode wereldoriëntatie code D: vol rijke teksten
De nieuwste wereldoriëntatie methode Code D staat vol met rijke teksten. In Code D krijgen leerlingen les uit een jeugdtijdschrift met uitdagende kijk- en denkopdrachten, rijke teksten en aansprekende beelden. Code D combineert kennis, vaardigheden en burgerschap tot sprankelende lessen. Ben je nieuwsgierig naar de teksten in Code D? Vraag dan nu de gratis zichtzending aan.
*) Hajer, M. & Meestringa, T. (2015) Handboek taalgericht vakonderwijs (3e druk). Bussum: Coutinho
