Lezen van papier nog steeds het meest populair

Fotograaf: Jørgen Koopmanschap

Lezen kinderen van nu anders dan vroeger?

‘Veel strategieën die gelden voor lezen van papier, gelden ook voor digitaal lezen. Aan het leren lezen is ook niets veranderd. Kinderen moeten nog steeds de letter-klank-koppeling leren maken. Voor het technisch lezen maakt het dus niet uit dat er een groter digitaal aanbod in de vorm van apps en software is dan vroeger. Ik denk wel dat kinderen van nu thuis veel eerder toegang hebben tot apps op de tablet waarmee ze kunnen leren lezen. Om letters te leren, heb je veel herhaling nodig en dat kan met een tablet heel makkelijk en oneindig.’

Lang leve leren lezen met de tablet dus?

‘Nou, het is wel van belang om goede apps te gebruiken, zodat kinderen op de juiste manier leren lezen. Op een manier die aansluit bij school. Ik doe op dit moment onderzoek naar de digitale thuisomgeving. We vinden vooralsnog geen effect van die omgeving op variatie in beginnende geletterdheid bij kleuters en dat had ik wel verwacht. Ik denk dat we een element toe moeten voegen aan dit onderzoek, namelijk het soort apps dat de kinderen thuis gebruiken. De apps zijn namelijk niet allemaal van goede kwaliteit. Apps die hoofd- in plaats van kleine letters aanleren, zijn echt niet goed. Dat geldt ook voor apps die letternamen in plaats van klanken gebruiken, of die te snel niet-klankzuivere woorden aanbieden. Leerkrachten zouden er goed aan doen om ouders uit te leggen op welke manier hun kinderen op school letters aangeleerd krijgen. Ik verwacht overigens wel dat kinderen die thuis met  apps oefenen die aansluiten bij de lesmethode die op school gebruikt wordt, verder zijn met letters dan leeftijdgenootjes die slechte apps of geen apps gebruiken.’

Waarom lezen we nog steeds het liefste van papier?

‘We ervaren een papieren boek als prettiger, omdat het letterlijk houvast geeft. Je kunt zien en voelen hoe ver je bent en hoe dik of dun een boek is. En als een tekst bijvoorbeeld rechtsboven op een pagina staat, vormt dit een ingang naar je brein en onthoud je deze informatie beter. Deze extra informatie mis je als je digitaal leest. Uit onderzoek is ook gebleken dat als mensen weten dat informatie online te vinden is, ze de informatie zelf minder goed onthouden.’

Wat vind jij van het internet als informatiebron?

‘Het is vooral een complexe bron. Digitaal informatie opzoeken en lezen, vergt veel van het zelfregulerend vermogen. Online zoeken kinderen via Google, maar de teksten die ze via deze zoekmachine vinden, zijn meestal niet voor hen gemaakt. Kinderen zien op informatieve online tekstpagina’s door de bomen het bos niet. Een tekst goed scannen, kunnen ze nog niet. Ze hebben moeite om te vinden wat ze zoeken en als ze iets gevonden hebben, zit de tekst vaak vol met hyperlinks. Als ze daarop klikken, vliegen ze alle kanten op. Ik zie kinderen dan vaak hun onderzoeksvraag aanpassen en dat is niet de bedoeling. Teksten met hyperlinks vergen een heel andere manier van lezen. Je moet op een andere manier nadenken en monitoren wat je aan het doen bent. Nadenken over wat je achter een link verwacht en afwegen of dat is waarnaar je zoekt. Deze vaardigheden zijn nog geen onderdeel van de bestaande leesmethoden die het basisonderwijs gebruikt.’

Hoe kunnen leerkrachten kinderen helpen met dit surfende zoeken?

‘Wat het allerbeste werkt, is modellen. Doe dus voor hoe jij iets zoekt. Vertel bij een hyperlink hoe je je afvraagt of je erop gaat klikken en laat zien wat er gebeurt als je dat doet. Leg ook uit wat een hyperlink is. En als het een heel lange tekst is, kun je laten zien hoe je het begrip zoekt dat je nodig hebt. Dit is iets dat ze niet nodig hebben bij schoolboeken, want daarin zijn de teksten nooit zo lang en onoverzichtelijk. En kinderen moeten snappen wat het internet is. Ze moeten weten dat dit een verzameling teksten is die met elkaar verbonden kunnen zijn. Je zou kinderen kunnen laten werken met webquests. Dit zijn afgeschermde internetomgevingen over een bepaald thema zoals webkwestie.nl en webquest.nl. Die zijn bijvoorbeeld zeer geschikt om informatie te verzamelen voor een spreekbeurt.’

‘Informatie zoeken op het internet is een constante exercitie in zelfbeheersing. Overal staan leuke filmpjes die je afleiden.’

Onderwijskundige Zwijsen reageert

‘De kracht zit hem in de combinatie’

Michael van Haaren, onderwijskundige taal en lezen van Uitgeverij Zwijsen, legt uit hoe en waarom de leesmethoden steeds digitaler worden.

‘De kinderen van deze generatie groeien op in een wereld waarin digitalisering heel gewoon is. Jonge kinderen openen net zo eenvoudig een app op de tablet als dat ze een boek uit de kast pakken. Het onderwijs op school dient daar een afspiegeling van te zijn. Onze leesmethoden worden dan ook steeds digitaler. Dit komt de kwaliteit van het leesonderwijs zeker ten goede. Denk aan de effectieve automatisering en de mogelijkheid om adaptief onderwijs aan te bieden.’

Balans tussen papier en digitaal

Volgens Michael blijft de balans tussen papier en digitaal belangrijk. Het (leren) lezen van papier is anders dan digitaal. ‘De kracht zit hem in de combinatie. Bij de methoden Veilig leren lezen en Estafette bieden we leerlingen dan ook zowel oefeningen in werkboeken en diverse leesteksten in leesboeken aan, als digitale oefeningen en lezen met leerlingsoftware.’

Leerlingsoftware voor thuis

Omdat uitbreiding van de leestijd buiten schooltijd voor veel kinderen erg belangrijk is, biedt Zwijsen de leerkracht ook de mogelijkheid om de leerlingsoftware voor thuis beschikbaar te stellen. ‘Hiermee bieden we ouders de garantie dat de oefeningen die hun kind thuis doet, optimaal aansluiten bij de didactiek op school. Zo voorkom je dat goedbedoeld thuis oefenen averechts werkt. De leerkracht heeft de regie en bepaalt welke onderdelen thuis geoefend kunnen worden. Het programma houdt de leesontwikkeling bij en informeert de leerkracht en de ouders welke vorderingen hun kind maakt met de thuissoftware. Hiermee stimuleert Zwijsen de ouderbetrokkenheid.’

Leesplezier zorgt voor leesmotivatie

Naast het oefenen van de leesvaardigheid met oefensoftware blijft volgens Michael ook het thuis (voor)lezen van allerlei boeken erg belangrijk. ‘Plezier beleven aan lezen zorgt voor gemotiveerde lezers. En door veel te lezen word je ook een betere lezer.’