Leestechniek, de basis voor leesbegrip en leesplezier

Leesplezier en begrijpend lezen zijn hot issues. Vooral sinds de bekendmaking van de onderzoeksresultaten van PISA 2018 en PIRLS 2016 over leesvaardigheid en leesmotivatie van Nederlandse scholieren. Veel minder aandacht is er voor het feit dat technisch lezen de cruciale basis legt. En dat het niet een keuze is voor het een óf het ander, maar dat het hand in hand moet gaan!

Begrijpend lezen krijgt vaak alle aandacht

Het gaat in berichten en documenten vaak over de bevordering van leesplezier als aandachtspunt, alsmede het bevorderen van de vaardigheid tot reflectie en evaluatie van teksten (o.a. Onderwijsraad, 2019). Dit alles is niet mogelijk zonder goed leesbegrip, toegepast op rijke en aansprekende teksten. Begrijpend lezen is momenteel daarom ook een ‘hot issue’ in onderwijsland.

Basis voor leesbegrip is een goede technische leesvaardigheid

Veel minder aandacht is er – met name in de hogere jaargroepen van het basisonderwijs – voor het feit dat goed leesbegrip gestoeld is op een goede technische leesvaardigheid, naast achtergrondkennis en woordenschat. Deze technische leesvaardigheid behoeft instructie en onderhoud op het niveau van losse woorden, naast de integratie in teksten ten dienste van het begrijpend lezen en het leesplezier. Het is niet een vaardigheid die zich vanzelf doorontwikkelt via het lezen van teksten. Toch wordt dit soms gepraktiseerd (o.a. Centraal Nederland, 2015), onder het mom van het functionele aspect van lezen en leesplezier.

Technisch lezen is geen vaardigheid die zich vanzelf doorontwikkelt

Vergeten wordt dat technisch lezen niet alleen verder uitgebreid wordt qua woordtypen in de hogere jaargroepen, maar dat het ook onderhoud en automatisering behoeft (Rasinski, 2004; 2012). Dit is van groot belang voor het vloeiend kunnen lezen van zinnen en teksten (correct, vlot en met expressie), wat weer ten dienste staat van het leesbegrip. Veelal wordt echter aangedragen dat het technisch lezen van losse woorden en woordrijen saai en niet functioneel zou zijn. Hier zit echter een adder onder het gras. Het is ook niet voor niks dat het boek van Marita Eskes rond de doorgaande lijn in technisch lezen verkozen is tot beste onderwijsboek van het jaar 2020.

Ook in de hogere groepen is het lezen van losse woorden nog nodig

Marita Eskes: ‘Het is een misvatting dat het lezen van losse woorden in hogere groepen niet meer nodig zou zijn: door minder onderhoud en instructie stagneert het (technisch) decoderen van (korte) woorden geregeld rond groep 6 (dit wordt ook wel de fourth-grade slump genoemd). Groot onderzoek liet zien dat 42 procent van de onderzochte groep leerlingen in groep 6 (fourth grade) problemen had met het lezen van losse woorden. Ook in Nederland blijkt een gebrek aan instructie in deze leerjaren geregeld tot achteruitgang in het leesniveau te leiden.’ (Eskes, 2020, p. 148).

Ongeveer een derde van de basisschoolleerlingen in Nederland verlaat de basisschool met een onvoldoende leesniveau

Ongeveer een derde van de basisschoolleerlingen in Nederland verlaat de basisschool met een onvoldoende leesniveau, wat volgens het PISA onderzoek geleid heeft tot 24% potentieel laaggeletterden onder de 15-jarigen. Ook voor de hoogste twee groepen in het basisonderwijs pleit Eskes daarom in haar boek voor een goed onderhoud en monitoring van de technische leesvaardigheid.

Belang onderschreven door Tweede Kamer commissie van OCW

Ook in het rondetafelgesprek van de Tweede Kamer commissie van OCW rond Leesvaardigheid, is het belang van doorgaande expliciete instructie en onderhoud van technisch lezen onderschreven. Met name door de onderzoekers Van der Leij en Bosman (Tweede Kamer, 2020), die daarbij veel wetenschappelijke evidentie hebben aangedragen.

Van vlot technisch lezen naar vloeiend lezen naar begrip en plezier

Vlot technisch lezen is een voorwaarde om te komen tot vloeiend lezen, wat nodig is voor een goed leesbegrip en om te komen tot leesplezier (Perfetti, Landi, & Oakhill, 2005; Rasinski, 2004, 2012; Vernooy, 2016). Het vloeiend lezen is iets dat geoefend moet worden aan de hand van teksten. Ook het vlot lezen wordt hierdoor verder bevorderd. Daarom is het geen kwestie van het één of het ander. Maar ga voor een goede balans tussen directe instructie en onderhoud van technisch lezen en de functionele toepassing hiervan in teksten, om via begrijpend lezen te komen tot leesplezier en ‘lezen om te leren’. Conclusie: beide vaardigheden – leestechniek en leesbegrip – zouden dan ook in een leesmethode geïntegreerd moeten zijn.

Referenties

• Centraal Nederland (2015). LIST Leesinterventieproject voor Scholen met een Totaalaanpak.
• Eskes, M. (2020). Technisch lezen in een doorlopende lijn. Een praktisch handboek voor de basisschool.
• Onderwijsraad (2019). Lees! Een oproep tot een leesoffensief.
• Perfetti, C. Landi, N., & Oakhill, J. (2005). The acquisition of reading comprehension skill. In M.J. Snowling and C. Hulme (Eds), The science of reading: A handbook, pp. 227-247.
• Rasinski, T. (2004). Creating fluent readers. Educational Leadership (6), 46-51.
• Rasinski, T. V. (2012). Why reading fluency should be hot! The Reading Teacher, 65 (8), 516-522.
• Tweede Kamer (2020). Rondetafelgesprek Leesvaardigheid.
• Vernooy, K. (2016). Opbouw taal/leeslijn telt voor succes.