Filosoferen? Ja! Juist bij de zaakvakken

Filosofie verdient een plek binnen het basisonderwijs. Dat klinkt misschien gek, want het vak heeft een abstract en tegelijkertijd zweverig imago. Maar filosofie kan ook verrassend concreet zijn. Het is een heel mooi hulpmiddel om het leven beter te leren begrijpen en kritisch te leren denken. Zo kun je door met kinderen te filosoferen meer inzicht, verdieping en begrip creëren rondom de zaakvakken geschiedenis, aardrijkskunde, natuur & techniek en burgerschap.

Lees onderstaand artikel en download gratis de twee bijbehorende lesideeën: Wat is cultuur? en Wat is oneindig?

Daarom is filosoferen belangrijk

Filosoferen is nadenken over vragen waarop je niet eenvoudig een antwoord kunt geven met kennis en feiten. Denk aan vragen als: Mogen dieren uitsterven? Kunnen robots op kinderen passen? Is de gouden eeuw de titel ‘goud’ waard? Op deze vragen zijn verschillende antwoorden mogelijk.

Leren om informatie op waarde te schatten

Omdat er geen eenduidig antwoord is, is het interessant om met elkaar van gedachten te wisselen. Het nodigt uit om de verschillende ideeën te onderzoeken maar ook om ze te bevragen, want soms is een mening gebaseerd op onjuiste feiten, vooroordelen of foutieve aannames. Zo leren kinderen hoe je door het stellen van kritische vragen informatie op waarde kunt schatten.

Werken aan taalvaardigheid en sociale vaardigheden

Ondertussen oefenen kinderen ook nog eens met mondelinge taalvaardigheid en werken ze aan hun sociale vaardigheden, gespreksvaardigheden, denkvaardigheden, morele ontwikkeling en creatief denkvermogen. Ook verbeteren filosofielessen de sfeer in de groep omdat kinderen meer begrip en respect krijgen voor elkaar. En behalve elkaar leren ze ook zichzelf beter kennen.

Leid het gesprek op een open en objectieve manier

Het is belangrijk dat je als begeleider van zulke gesprekken een neutrale rol inneemt. Je bent geen opvoeder. Alleen als een gesprek op een open en objectieve manier geleid wordt, zullen de kinderen zich openstellen en zich los durven maken van sociaal wenselijke antwoorden. Als gespreksleider ben je daarom niet-wetend en nieuwsgierig. Je geeft geen oordeel over de antwoorden, maar je mag deze wel bevragen. Of beter gezegd: je móét de antwoorden bevragen.

Bevraag de antwoorden: het gaat om onderbouwing

In een gewoon kringgesprek zal je dat misschien niet snel doen. Dan deel je vooral ervaringen en meningen met elkaar. Maar in een filosofisch gesprek zegt een eerste antwoord niet zoveel. Het gaat om de onderbouwing van de antwoorden. Een mening moet in een filosofisch gesprek altijd nader onderzocht worden. Dit kun je doen door de antwoorden te bevragen met de volgende vragen:

• Hoe weet je dat?
• Wie bepaalt dat?
• Zou het ook anders kunnen zitten?
• Is dat altijd zo?
• Kun je een voorbeeld geven?
• Bestaat daar een regel voor?

Je werkt hierbij niet naar een bepaald antwoord toe, want er is immers geen eenduidig antwoord. Het doel is dat kinderen nadenken. Het gaat om de reis en niet om de bestemming. Daarom eindig je de les met een kort moment van reflectie: Waar hebben we over nagedacht? Wat is het verrassendste wat je hebt gehoord? Ben je van gedachten veranderd?

Vakoverstijgend werken

Je kunt een filosofieles op verschillende schoolactiviteiten laten aansluiten. Bijvoorbeeld op een kunstles, het voorlezen van een verhaal of een nieuwsitem uit het Jeugdjournaal. Je kunt filosofielessen ook koppelen aan de zaakvakken geschiedenis, aardrijkskunde, natuur & techniek en burgerschap.

Filosofie en burgerschap

Filosofie kan sowieso een vast onderdeel van burgerschap zijn. In een filosofisch gesprek denk je immers na over de waarden van onze maatschappij. Denk aan respect, solidariteit, vrijheid, gelijkheid en tolerantie.

Filosofie en geschiedenis

Maar ook bij de andere zaakvakken kun je goed aansluiten. Je kunt bijvoorbeeld nadenken over de betekenis van geschiedenis voor de mens in het algemeen. Zo is Karel de Grote belangrijk geweest voor de ontwikkeling van lezen. Hij vond het belangrijk dat iedereen kon leren lezen en introduceerde daarom een makkelijker schrift. Dankzij hem konden meer mensen lezen en werd kennis voor iedereen toegankelijk. Burgers werden daardoor ook mondiger. Dit geschiedenisfeit kan een interessant gegeven zijn om met elkaar in gesprek te gaan over de voor- en nadelen van een mondige burger.

Filosofie en aardrijkskunde

Het vak aardrijkskunde biedt ook mooie invalshoeken om te filosoferen. Bijvoorbeeld over de verschillende culturen in de wereld, taal, religie, tradities en hoe deze de mens beïnvloeden.

Filosofie en natuur

De natuur doet ons nadenken over hoe we met de aarde moeten omgaan. Is de mens de baas over de natuur? Hebben dieren rechten? Hoe verdelen we het water als er watertekorten ontstaan?

Filosofie en techniek

Zelfs over techniek kun je filosofische vragen stellen. Denk aan ethische vragen die door de technische ontwikkelingen ontstaan, zoals robotica of genetische manipulatie. Maar ook begrippen als ontelbaar of oneindig zijn interessant om op een filosofische manier te onderzoeken.

Door op deze manier vakoverstijgend te werken, krijgen de vakken voor de kinderen meer betekenis.

Probeer het zelf!

Zelf uitproberen? Download deze twee gratis lesideeën: Wat is cultuur? en Wat is oneindig?

Voortaan een seintje krijgen als er een artikel verschijnt over de zaakvakken? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!

Auteur: Fabien van der Ham