Praten over oorlog in de klas: tips en handvatten

tekst: Anne Frank Stichting

‘Oorlog komt mee de klas in,’ vertelt Manon de Groot, leerkracht van groep 8 op een basisschool in Maassluis. ‘Sommige kinderen zitten met een knagend gevoel: kan oorlog ook bij ons gebeuren? Leerlingen hebben veel vragen en willen begrijpen wat oorlog is.’ Door de recente ontwikkelingen op het wereldtoneel voelt oorlog voor leerlingen heel dichtbij. Het is niet langer een abstract begrip: oorlog is iets wat nu in beeld en geluid de belevingswereld van leerlingen binnenkomt. Maar hoe bespreek je dit ingewikkelde thema in de klas?

In dit artikel tips en handvatten om oorlog in de klas te bespreken aan de hand van een concreet voorbeeld uit het verleden: de Tweede Wereldoorlog. Tip: vraag hieronder ook het lespakket met de Anne Frank Krant aan!

Bied historische context

Bied historische context bij actuele oorlogen. Je kunt de Tweede Wereldoorlog als concreet voorbeeld gebruiken om samen met je leerlingen de veelgestelde algemene vragen over oorlog te onderzoeken.

In sommige klassen zorgt de actualiteit voor meningsverschillen en spanningen. Manon: ‘Geef ruimte aan emoties die mee de klas in komen. Laat zien dat het ook heel logisch is dat deze gevoelens er zijn. En moedig je leerlingen aan om er juist met elkaar over te blijven praten. Van groot belang is het bieden van context en achtergrond door te leren over de geschiedenis. Hoe zijn we hier gekomen en hoe zorgen we ervoor dat het niet meer gebeurt?’ Danielle van der Meer, projectleider educatie bij de Anne Frank Stichting, geeft leerkrachten handvatten bij het lesgeven over oorlog. ‘Vaak komen dezelfde vragen aan bod. Vragen als: hoe komt er een einde aan oorlog? En bovenal: waarom doen mensen zoiets? Het bespreken van een concreet voorbeeld uit het verleden, zoals de Tweede Wereldoorlog, kan leerlingen helpen om deze vragen te onderzoeken.’

Bespreek de oorlog vanuit het persoonlijke perspectief

Laat leerlingen lezen en werken met dagboeken van leeftijdsgenootjes, zoals Anne Frank, zodat ze meer kennis krijgen over hoe het is om in oorlog te leven.

Manon merkt dat leerlingen meteen ‘aan’ staan wanneer ze aankondigt dat ze het over de Tweede Wereldoorlog gaan hebben. Ze bestelt ieder jaar de Anne Frank Krant, die ze in de klas behandelt in de aanloop naar 4 en 5 mei. ‘Leerlingen voelen een connectie met Anne. Ze kunnen zichzelf herkennen in haar denkwijze.’ Danielle: ‘Door de Tweede Wereldoorlog te verkennen vanuit het perspectief van een leeftijdsgenoot kunnen kinderen zich de geschiedenis makkelijker eigen maken.’

De nieuwe editie van de Anne Frank Krant staat daarom in het teken van Annes dagboek en andere oorlogsdagboeken van kinderen. ‘Vanuit een oorlogsdagboek wordt duidelijk wat voor invloed grote gebeurtenissen hebben op het leven van een persoon. Neem bijvoorbeeld D-Day, een van de onderwerpen van de nieuwe krant. Soms kennen kinderen de beelden wel, van het enorme aantal soldaten dat aan land komt, maar staat het beeld ver van ze af omdat het zo groots is dat ze zich er moeilijk iets bij voor kunnen stellen.

De krant zoomt verder in en behandelt het dagboek van een kind dat huis en haard moet verlaten als zijn woonplaats geëvacueerd wordt vanwege D-Day. De gevolgen van zo’n grote operatie worden op deze manier heel invoelbaar.’

Geef verhalen de ruimte

Laat leerlingen vertellen over wat ze gehoord hebben en weten over de Tweede Wereldoorlog.

‘Als je eenmaal gaat praten over de Tweede Wereldoorlog, kan de les alle kanten op gaan,’ vertelt Manon. ‘Leerlingen hebben vaak veel verhalen om te delen. Het zijn nu niet meer de verhalen van opa en oma, maar het is weer een generatie verder weg. Ik laat altijd wat ruimte vrij in de les zodat leerlingen deze verhalen aan elkaar kunnen vertellen. Zo worden deze verhalen weer aan een nieuwe generatie overgedragen. Ik hoop dat dit bijdraagt aan het voorkomen dat deze gebeurtenissen zich herhalen.’ Danielle: ‘Het belang van het vastleggen van verhalen is een centraal thema van de Anne Frank Krant 2024. Kinderen kunnen in de krant bijvoorbeeld een interview met een oorlogsfotograaf lezen. Het is een inspirerend verhaal waarin de fotograaf vertelt waarom zijn baan essentieel is. Kinderen leren hoe belangrijk het is om betrouwbare bronnen te hebben in tijden van een conflict. Ze maken kennis met actuele onderwerpen als factchecken.’

Maak de verbinding naar burgerschap

Bespreek met je leerlingen hoe belangrijk kritisch nadenken is en wat vreedzaam samenleven inhoudt.

Het lesgeven over de Tweede Wereldoorlog staat voor Manon niet op zichzelf. ‘Een onderwerp als de Tweede Wereldoorlog, waarbij je kunt rekenen op veel interesse van je leerlingen, kun je goed gebruiken om burgerschapsthema’s uit het heden aan te stippen. Het belang van onze manier van samenleven, van democratie, van kritisch nadenken en niet zomaar achter iemand aanlopen die iets roeptoetert. Je kunt leerlingen bewustmaken van de gevolgen van het uitsluiten van bevolkingsgroepen. Hoe zijn we daar gekomen en hoe grijpen we op tijd in?’ Kinderboekenschrijver Anna Woltz schreef een verhaal voor de Anne Frank Krant waarin dit thema wordt uitgelicht. Danielle: ‘In dit verhaal wordt de impact van uitsluiting heel mooi vertaald naar een voor kinderen herkenbare situatie. Een jongen ziet dat klasgenoten buitengesloten worden tijdens een schoolkamp. Zijn opa vertelt hem over de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Hierna ziet de hoofdpersoon in dat hij niet enkel wil toekijken, maar wil opkomen voor zijn klasgenoten.’

Bied creatieve opdrachten

Gebruik praktische en creatieve opdrachten bij zware thema’s.

Lesgeven over de Tweede Wereldoorlog zorgt voor inspirerende gesprekken in de klas. Wel kan het een zwaar thema zijn voor kinderen. ‘Het raakt leerlingen. We horen dat kinderen soms echt even de tijd nodig hebben om te reflecteren op wat zij gehoord en gelezen hebben,’ vertelt Danielle. ‘Als leerlingen creatief aan het werk zijn, kunnen ze de boodschap verwerken.’ Dit principe is meegenomen in de extra bij de Anne Frank Krant: ‘Het laatste oorlogsjaar’, zes mappen vol informatie en bronnen waar leerlingen samen een tijdlijn van maken. Manon: ‘Ik vind het altijd heel leuk als er iets praktisch bij zit waar kinderen zelf mee aan de slag gaan. Als ze het verhaal zelf vertellen, zie je dat ze het zich echt eigen hebben gemaakt.’

Sluit hoopvol af

Zorg voor een positieve afsluiting.

Het is voor kinderen bovendien belangrijk dat er met een hoopvolle boodschap wordt afgesloten. Danielle: ‘Dat is eigenlijk de gouden tip. Anne wilde iets betekenen voor de wereld, haar stem is wereldwijd gehoord via haar dagboek. Het is belangrijk dat kinderen die nu in oorlog zitten ook hun verhalen delen.’ Ook Manon heeft een extra tip: ‘Je kunt vrij makkelijk bij het onderwerp blijven, maar toch iets luchtiger eindigen. Ik vertel altijd aan de kinderen wat ik doe op 4 en 5 mei. Dat we eerst herdenken en dat daarna een echte feestdag volgt. Ik sluit de lessen vaak af door samen te benoemen wat onze vrijheden zijn en door te benadrukken dat we dit op 5 mei echt mogen vieren.’

Lespakket Anne Frank Krant

De Anne Frank Krant verschijnt jaarlijks en is een initiatief van de Anne Frank Stichting voor kinderen in de groepen 7 en 8 van het primair onderwijs. Het is een lespakket over het korte leven van Anne Frank, de Tweede Wereldoorlog en de Jodenvervolging.

De krant bestaat uit zestien pagina’s verhalende teksten en historische beelden. Leerlingen lezen, kijken, leren en maken opdrachten in de krant. De krant wordt op meer dan de helft van de Nederlandse basisscholen gebruikt in lessen over Anne en de Tweede Wereldoorlog.

Je bestelt de nieuwe Anne Frank Krant via annefrank.org. Daarnaast is er een mooie verdiepende interactieve digiles bij de krant gemaakt. Deze is gratis toegankelijk.